جوامع چگونه یاد گرفتند تا عدد 10 بشمارند؟ - شهر ورزش

در برخی جوامع، عددهای بزرگ کاملا بی معنی هستند. یک چوپان را از قبیله ای بدوی تصور کنید که بلد نیست کمیت های زیاد را بشمارد؛ ولی دقیقا می داند گله اش چقدر گوسفند دارد. او این اطلاع را نه از راه شمارش گوسفندها، بلکه از شکل ظاهری کلی گله اش (گشتالت) بدست آورده است. پتینس اپس (Patience Epps) که زبان شناسی از دانشگاه تگزاس در استین است، می گوید: این موضوع ممکن است برای مردم جوامع دیگر عجیب به نظر برسد. او می گوید گاهی اوقات مردم از او می پرسند چگونه ممکن است کسی بدون اینکه شمارش بلد باشد، بداند مثلا چند تا بچه دارد؟ پتینس اپس همین سوال را از مردم قبیله ای در آمازون که رویشان تحقیق می نماید می پرسد؛ او می گوید: آن ها به خاطر این سوال عجیب، با تعجب به من نگاه می نمایند. آن ها اسامی بچه هایشان را می گویند، با انگشت هایشان می شمارند، ولی اعداد را در ذهنشان نمی آورند.

نکته این جاست که در زندگی ساده جوامع بسیار کوچک، اساسا نیاز مبرمی به شمارش اعداد بزرگ احساس نمی گردد. ولی وقتی جمعیت یک قبیله زیاد و سبک زندگی پیچیده تر می گردد، مردم نیاز بیشتری به شمارش ذهنی پیدا می نمایند. اپس می گوید زمانی که گروه های مختلف قبایل بدوی که یکدیگر را به خوبی نمی شناسند یا به یکدیگر اعتماد ندارند، به مبادله کالا می پردازند و نیازمند رهگیری دقیق مبادلاتشان می شوند، اعداد بالاتر را به زبانشان می افزایند. قطعا هزاران سال پیش در زبان های رایجی که امروز می شناسیم چنین تغییری اتفاق افتاده است. آنالیز اینکه چگونه زبان های مجهز به اعداد کم می توانند اعداد بالاتر را کسب نمایند یا آن ها را از دست بدهند، می تواند به فهم ما از چگونگی ساخته شدن سیستم های عددی یاری کند. ولی کشف الگوهای تکامل سیستم عددی زبان ها، به جمع آوری داده های زیاد از آن ها در طول تاریخ نیاز دارد.

خانواده زبانی پاما-نیونگان (Pama-Nyungan) زمانی در بیشتر استرالیا بین بومیان این قاره استفاده می شد. این خانواده زبانی شامل 300 زیرمجموعه زبانی می گردد که اکنون 250 هزار نفر به آن ها صحبت می نمایند. البته احتمالا در گذشته جمعیتی که به این زبان ها تکلم می کردند به 2 میلیون نفر می رسیده است. در بیشتر این زبان ها تا عدد پنج بیشتر نمی توان شمرد. کلر باورن (Claire Bowern) که زبان شناسی از دانشگاه ییل است، داده های کنونی و تاریخی این زبان ها را جمع آوری نموده است. او توانست به همراه یک دانشجو به نام کوین ژو (Kevin Zhou) چگونگی تکامل اعداد در این خانواده زبانی طی 65 هزار سال گذشته را بازسازی کند. او برای آنالیز اینکه چگونه در طول زمان این زبان ها به یکدیگر مربوط می شوند، از روش آنالیز تکامل موجودات در علم زیست شناسی استفاده کرد.

او داده های خود را وارد یک مدل کامپیوتری کرد و بدین ترتیب محتمل ترین درخت تکاملی برای سیستم های عددی همه زبان های این خانواده را بدست آورد. او سپس چگونگی بدست آوردن یا از دست دادن اعداد در این سیستم ها را رهگیری کرد.

حد نهایی شمارش در سیستم عددی این زبان ها، بین 3، 4 و 5 متغیر بود. در طول زمان حتی سیستم های عددی کوچک گاهی اوقات یک یا دو عدد خود را از دست دادند، ولی به طور کلی اعداد بالاتر را کسب می کردند. البته نه لزوما به صورت قطاری و یکی یکی پشت سر هم، بلکه مثلا به یکباره از عدد 5 به 10 یا 20 می رسیدند. معمولا عدد 5 سکوی پرتاب بود و جوامعی که به آن می رسیدند، ممکن بود به یکباره به 20 هم جهش نمایند. ضمناً سیستم های عددی با سقف عدد 5 در خانواده زبانی پاما-نیونگان نادر هستند.

باورن اشاره می نماید: این واقعیت وقتی که می بینیم انگشت های دست و پا ابزارهایی برای شمارش بوده اند، شگفت انگیزتر می گردد. اضافه کردن یا از دست دادن عدد 4 پر تکرارترین تغییر بوده است. (بیشتر اوقات کلماتی که برای عدد چهار استفاده می شد، از ترکیب کلمه دو ساخته می شد نه با ساختن کلمه ای تازه برای چهار.

باورن فکر می نماید که اعداد به دلایلی کاربردی به صورت دسته ای ساخته می شدند. اگر شما نیاز دارید کمیت هایی بیشتر از پنج را بشمارید، احتمالا به اعدادی خیلی بیشتر از هفت یا هشت هم نیاز دارید. باورن فکر می نماید که در شمارش کمیت های بالای پنج، نوعی تغییر شناختی هم رخ می دهد. او می گوید: وقتی شما به اعدادی بیشتر از پنج می رسید، خیلی آسان تر می توانید به بی نهایت هم برسید. این پژوهش به طور کلی به ما دید خوبی از بهره گیری سبک زندگی انسان ها از توانایی های بالقوه آن ها می دهد. اینکه اگر لازم باشد از توانایی هایی استفاده می کنیم که در صورت عدم نیاز، به صورت خفته باقی می مانند.

ScienceMag