مرز باریک آزادی - شهر ورزش

حتی گاهی تهدیدات و توهین هایی به گروه هایی از مردم، به طور کلی نادیده گرفته شده و مجازات و پیگیری برای آنها در نظر گرفته نمی گردد.

نفرت پراکنی آنلاین معضلی است که دامنگیر فضای اینترنت و تمام کاربرانی آن شده است. اگرچه وجود قوانین باعث می گردد که افرادی که در صدد نفرت پراکنی هستند محدودتر شوند و با ترس و احتیاط بیشتری عمل نموده و در نتیجه کاربران امنیت بیشتری را حس نمایند، اما باز هم این رفتار وجود دارد و دامان کاربران را می گیرد. مهم ترین نکته در این میان این است که نفرت پراکنی آنلاین را بشناسیم تا بتوانیم با آن مقابله کنیم.

نفرت پراکنی آنلاین چیست؟

اینترنت بستر ایده آلی برای دسترسی مردم به اطلاعات و خدمات است. نکته منفی این امر این است که اینترنت، در کنار بسیاری از منابع ارزشمند خود، موارد توهین آمیز زیادی را شامل می گردد، از جمله محتوای نفرت انگیز که سعی در القای افکار خاصی علیه گروه های خاص و برانگیختن مردم علیه یکدیگر دارد.

نفرت پراکنی حمله یا هدف قرار دادن فرد یا گروه خاصی از مردم به وسیله فرد یا گروه دیگری است، این فرد یا گروه مورد هدف می تواند براساس نژاد، مذهب، خاستگاه فرهنگی، جنسیت یا ویژگی ظاهری و حتی گروه معلولان و ناتوانان دسته بندی گردد.

در بعضی تحقیقات آمده که این مدل نفرت پراکنی میان گروهی نسبت به گروه دیگری، از تعصبات درون گروهی ناشی می گردد؛ یعنی افراد با عضویت و پذیرش نظرات گروهشان نسبت به آن تعصب و پافشاری داشته و برای گروهشان فزونی قائل هستند.

گروهی که در اینجا ذکر شده لزوما ساختاری جدی و نظام مند ندارد و می تواند یک گروه محبت آمیز یا مثلا افراد علاقه مند به یک مدل خاص از غذا یا ورزش باشد که مجموعه ای از نظرات مشترک دارند و بر روی آن نظرات تعصب دارند.

این تعصب غالبا گروه های خارج از گروه را هدف قرار می دهد، گروه هایی که براساس بعضی ویژگی های مشترک در درون گروه قرار ندارند.

ردیابی و حذف محتوای نفرت پراکن در سطح اینترنت کاری سخت و گاهی غیرممکن است. رشد فزاینده این محتوا باعث شده شناسایی تمام سایت ها و پست هایی که در شبکه های اجتماعی با محتوای نفرت پراکنی وجود دارد، امکان پذیر نباشد.

با توجه به آسیب پذیری نوجوانان و جوانان، این مساله از اهمیت بالایی برخوردار است که آنها در خصوص نفرت آنلاین، و به طور خاص در خصوص فرهنگ آنلاین نفرت و تشخیص محتوای نفرت پراکن مطلع باشند تا در زمان مواجهه با آن، قدرت تشخیص و مقابله داشته باشند.

تشخیص این که این روزها نفرت پراکنی از دنیای واقعی به دنیای مجازی وارد شده یا بالعکس ممکن است سخت باشد، اما آنالیز بعضی شرایط و تاثیر اتفاقات روز بر شدت این ماجرا تاثیر دارد، نمی توان منکر این شد که تفکرات نژادپرستی که در دنیای واقعی وجود دارد (نمونه آن کشته شدن جورج فلوید در آمریکا به دست پلیس آمریکا در سال 2020 بود) در دنیای مجازی هم همتایانی داشته است. متاسفانه مطالب نفرت پراکن و تهدیدات نسبت به رنگین پوستان به وفور در فضای مجازی وجود دارد.

نفرت آنلاین یا آزادی بیان؟

تشخیص محتوای نفرت انگیز در اینترنت همواره کار ساده ای نیست. مرز بین سخنان نفرت پراکن و آزادی بیان گاهی بسیار باریک می گردد، این مساله در کشور و فرهنگ های مختلف سطح تحمل متفاوتی دارد. حتی بعضی نظرات که در فضای اینترنت منتشر شده می تواند در کشوری قانونی تلقی گردد و در کشور دیگر غیرقانونی و نفرت پراکن باشد.

بسیاری معتقدند که برترین پاسخ به سخنان نفرت انگیز، جرم انگاری آن نیست، بلکه گفت وگوی بیشتر است.

به این صورت که به جای مقابله مشابه با محتوای نفرت پراکن، روایتی صحیح را جایگزین کنیم. در واقع گفت وگوی مسالمت آمیز و کوشش برای ابراز همدلی و درک گروه یا فرد نفرت پراکن می تواند منجر به این گردد که چرخه نفرت پراکنی قطع گردد. البته این استراتژی بسیار سخت است و احتیاج به آمادگی روحی و اطلاعاتی بالایی دارد.

امروزه به این مدل رویکرد ضد گفتار یا Counterspeech گفته می گردد. اگرچه در اینجا هم شواهدی وجود دارد که اجازه دادن به همه گفتارها در واقع می تواند مانعی برای آزادی بیان باشد، به این صورت که افرادی که هدف آزار و اذیت قرار می گیرند آغاز به سانسور خود می نمایند تا کمتر دچار درگیری شوند. Counterspeech یا ضدگفتار تاکتیکی برای مقابله با سخنان نفرت انگیز یا اطلاعات غلط است که با ارائه روایتی جایگزین و نه سانسور، ارائه می گردد و منجر به ریشه کن شدن و حل مسالمت آمیز درگیری می گردد.

از دیگر مسائل مربوط به آزادی بیان و اینترنت، تفاوت استانداردهای گفتار آنلاین از کشوری به کشور دیگر و چگونگی تأثیر این امر بر اجرای قانون در یک رسانه جهانی است. به اسم مثال، در یک کشور حکمی برای مطالبی که بر روی سایتی قرار گرفته است صادر می گردد اما به علت این که آن سایت بر روی سرورهای کشور دیگری با قوانین فرق دارد، دارنده سایت به حکم صادر شده عمل نمی نماید.

آنالیز محتوای نفرت پراکن

مطالب احتمالی نفرت پراکن با توجه به محتوای آن نباید جداگانه قضاوت گردد، بلکه با در نظر گرفتن چند عامل می توان آنها را آنالیز و دسته بندی کرد:

آیا این احتمال وجود دارد که محتوا باعث ایجاد نفرت یا خشونت نسبت به دیگران گردد؟

چه کسی مطالب را منتشر می نماید یا به اشتراک می گذارد؟

آیا این افراد بر مخاطبان خود تأثیرگذارند؟

موقعیت و تاریخچه افرادی که مطالب را به اشتراک گذاشته اند بر درک و دریافت ما از این مطالب تاثیر می گذارد؟

آیا پاسخ دادن به مطالبی که این افراد نشر یا فراوری می نمایند باعث کاهش یا افزایش شیوع گفته های آنها می گردد؟

دامنه توسعه مطالب تا کجاست؟

آیا این محتوا برای آسیب رساندن به دیگران در نظر گرفته شده است؟

چه نفعی برای سخنران یا منتشر نماینده مطلب دارد؟

آیا هدف گذاری مطالب درجهت گروه های آسیب پذیر است؟

آنچه این مساله را حتی بیشتر به چالش می کشد این است که اگرچه آزار و اذیت و اظهارات آشکار نفرت از نظر بیشتر افراد مغموم و زشت است، اما محتوای نفرت آلود به کنایه، شوخ طبعی و اطلاعات غلط می تواند حتی آسیب زننده تر باشد زیرا احتمال تأثیرگذاری آنها بر افراد بیشتر خواهد بود، به ویژه در نوجوانان و جوانان که درک محدودتری نسبت به سمی بودن این دیدگاه ها دارند.

زهرا صالحی نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چادیواری روزنامه خبرنگاران